De huidige definitie en onze maatschappelijke opvattingen over wat depressie is, zijn toe aan een grondige herziening. Op basis van recent wetenschappelijk onderzoek wordt daar al voorzichtig een poging toe gedaan. In dit artikel kun je daar meer over lezen.
In deze blog wil ik graag iets uit dit artikel lichten; namelijk hoe de Polyvagaaltheorie van neurowetenschapper dr. Stephen Porges naar depressie kijkt. De Polyvagaaltheorie gaat over het autonome zenuwstelsel (AZS). Dat deel van ons zenuwstelsel dat automatisch allerlei belangrijke processen regelt, zoals hartslag, bloeddruk, temperatuur, ademhaling, spijsvertering, etc. De Polyvagaaltheorie beschouwt depressie als een biologisch verdedigingsmechanisme dat gericht is op overleving. Hoe gek dit ook klinkt, depressie is dus een teken van gezondheid; je AZS doet namelijk uitermate goed zijn werk door te zorgen dat je een bepaalde situatie of bepaalde omstandigheden overleeft.
Hoe ongelofelijk zwaar, donker en eenzaam een depressie ook kan zijn, deze andere zienswijze biedt een ander perspectief. Een perspectief van vertrouwen en van hoop. En dat spreekt mij enorm aan. Laten we eens verder kijken hoe dit mechanisme juist vóór ons werkt.
Hoe werkt ons autonome zenuwstelsel vóór ons?
Ons AZS scant continu onze interne en externe omgeving op tekenen van gevaar. Als het AZS zich veilig voelt, dan ervaren we een goed gevoel over onszelf, welzijn en verbinding met anderen. Als ons AZS gevaar – of een gebrek aan veiligheid – signaleert, dan zal de eerste overlevingsstrategie zijn om te vechten of te vluchten. Deze staat van zijn, voelt vaak aan als angst.
Soms is de dreiging zo groot, of duurt deze zolang, dat het AZS besluit dat vechten of vluchten niet kan. In dat geval is er nog maar één oplossing en dat is immobilisatie, oftewel bevriezen of verlammen. Daarmee verlies je dus de mogelijkheid om in beweging te komen. Je voelt je dan zwak en sloom, je stofwisseling gaat in ruststand, je voedselvertering vertraagt, je gevoel verdooft en je voelt je niet meer verbonden. Deze immobilisatie respons zou idealiter van korte duur moeten zijn. Maar als het gevaar of het gebrek aan veiligheid te lang voortduurt, dan heeft dat ook invloed op o.a. je hersenactiviteiten, je emoties en op je probleemoplossend vermogen. Hierdoor voelt het alsof je helemaal vastzit, zowel fysiek als mentaal. Gevoelens van hopeloosheid en hulpeloosheid nemen dan de overhand. En dat is de staat van zijn die we tot nu toe definiëren als depressie.
Wat dit artikel uiteenzet, is dat het niet gaat over objectief waarneembare gevaren, maar over hoe jouw AZS gevaar en/of gebrek aan veiligheid ervaart. Dat zit dus op biologisch niveau van je fysieke lichaam en niet zozeer op cognitief of bewust niveau. Het gebeurt dus voordat je het doorhebt. En achteraf zoekt of verzint ons brein er een verklaring bij om ons verhaal coherent te maken.
Depressie is een teken van een gezond werkend autonoom zenuwstelsel
Als je in een depressie zit en ontdekt dat er niet iets kapot of mis met je is, maar dat je juist een perfect functionerend AZS hebt dat ervoor heeft gezorgd dat je iets hebt overleefd, dan zet dat je zelfbeeld – in positieve zin – volledig op zijn kop. Depressie is dan niet meer een uitzichtloze staat van hopeloosheid en hulpeloosheid, maar juist een actieve verdedigingsstrategie. Een teken van gezondheid. En dat opent de deur naar een logische volgende stap: want hoe komt je systeem dan weer uit deze immobilisatie respons, dus weer terug in beweging?
Natuurlijk is het belangrijk om datgene wat je AZS als gevaar heeft ervaren, weg te nemen. Maar volgens dr Stephen Porges is dat niet genoeg. Je AZS moet stevige signalen van veiligheid krijgen om weer terug in beweging te kunnen komen. En die belangrijke signalen voor je AZS komen uit sociale interactie, dus door verbinding met anderen aan te gaan. En dan zou ik willen toevoegen: verbinding met mensen die je als veilig ervaart.
Echter, soms staan gevoelens van schaamte in de weg om die verbinding met anderen aan te gaan. De heersende opvattingen over depressie werken gevoelens van schaamte in de hand en daarmee worden mensen juist afgesneden van de weg die hen uit deze immobilisatie respons kan halen. Alleen al daarom is het volgens Porges belangrijk om de moed en de kracht van mensen die een depressie doormaken, te zien en te eren. Het is tijd dat we eindelijk de waardering op gaan brengen voor het ongelofelijke vermogen van ons AZS om altijd weer een manier te vinden om met de meest onmogelijke situaties om te gaan. En het is ook hoog tijd dat we stoppen met doen alsof iemand met een depressie anders is dan anderen of dan jezelf.
